مهنــا

 یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکمْ عِندَ کلِّ مَسْجِدٍ وَکلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَایحِبُّ الْمُسْرِفِینَ

ای فرزندان آدم! زیور [های ] تان را در هر مسجدی برگیرید؛ وبخورید و بیاشامید، و [لی ] زیاده روی نکنید که او اسرافکاران را دوست نمی دارد.

 نکته ها و اشاره ها 

۱-روش قرآن آن است که هر جا مردم را به استفاده از مواهب طبیعی و نعمت های الهی فرا می خواند، فوراً راه سوء استفاده و زیاده روی را سد و به اعتدال سفارش می کند؛ بیش از بیست آیه از قرآن کریم، به اسراف و زیاده روی اشاره و آن را نکوهش کرده است.
خوردن برای زیستن و ذکر کردن است تو معتقد که زیستن از بهر خوردن است
(سعدی)

۲-ممنوعیت اسراف یک دستور مهم بهداشتی اسلام است؛ چرا که از نظر علم پزشکی، سرچشمه ی بسیاری از بیماری ها، پرخوری و باقی ماندن مواد اضافی در بدن است، که راه جلوگیری از آنها، اعتدال در غذا خوردن و جلوگیری از زیاده روی است.

 آموزه ها و پیام ها 

۱-از نعمت های الهی استفاده کنید و تغذیه ی معتدل داشته باشید.
۲-با اسراف در تغذیه از حد تجاوز نکنید (و به خود زیان نرسانید)

? منبع:تفسیر قرآن مهر، جلد هفتم، صفحه ۷۸

 فَإِذا مَسَ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعانا ثُمَ إِذا خَوَّلْناهُ نِعْمَةً مِنَّا قالَ إِنَّما أُوتِیتُهُ عَلی عِلْمٍ بَلْ هِی فِتْنَةٌ وَ لکنَّ أَکثَرَهُمْ لا یعْلَمُونَ

پس چون سختی و ضرری به انسان رسد ما را می خواند، سپس همین که از جانب خود نعمتی به او عطا کنیم گوید: «بر اساس علم و تدبیرم نعمت ها به من داده شده» (چنین نیست) بلکه آن نعمت وسیلۀآزمایش است، ولی بیشتر مردم نمی دانند.

نکته ها 

در قرآن بارها از این مطلب سخن به میان آمده است که انسان هنگام خطر به خداوند رو می کند ولی همین که از خطر رهایی یافت، خدا را فراموش می کند که این نشانه ناسپاسی انسان است.

پیامها 

1- انسان موجودی آسیب پذیر است.

2- انسان به قدری عاجز است که به مجرّد رسیدن خطر فریاد می زند.

3- تلخی ها، نتیجۀعملکرد انسان و مایۀآزمایش است، ولی نعمت ها لطف الهی است.

4- فشارها و حوادث انسان را به ناتوانی خود معترف و فطرت خداجویی را در انسان بیدار و شکوفا می کنند.

5- نیایش خالصانه سبب جلب رحمت خداست.

6- رفاه و آسودگی، بستر غفلت و غرور است.

7- انسان، موجودی ناسپاس است.

8- آنچه مورد انتقاد است نادیده گرفتن لطف خداست، نه آنکه علم و دانش در رشد و توسعه زندگی بی اثر است.

9- بیشتر مردم نمی دانند که نعمت ها و تلخی ها وسیله آزمایش هستند تا سپاسگزار و ناسپاس از هم شناخته شوند.

منبع: تفسیر نور؛ ج 8؛ ص183

تفسیر نمونه، ج 19، ص: 492

★سوره زمر، آیه 49★

و کذلِک جَعَلْناکمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکؤنُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ 

و بدین سان ما شما را امّتی میانه قرار دادیم تا بر مردم گواه باشید و پیامبر(نیز) بر شما گواه باشد.

★ نکته ها ★

 مسیحیان در موقع عبادت، رو به محلّ تولّد حضرت عیسی در بیت المقدّس می ایستادند که نسبت به محلّ سکونت آنان، در مشرق قرار داشت، و یهودیان رو به بیت المقدّس عبادت می کردند که نسبت به محلّ سکونتشان، در طرف مغرب قرار می گرفت، ولی کعبه نسبت به آن دو در وسط قرار می گیرد و قرآن با اشاره به این موضوع، می فرماید: همانگونه که ما کعبه را در وسط قرار دادیم، شما مسلمانان را نیز امّت میانه قرار دادیم.

مفسّران بحث های گوناگونی را در ذیل این آیه مطرح نموده اند و در تفسیر «امّت وسط» برخی گفته اند: مراد امّتی است که نه اهل افراط باشد نه تفریط، نه طرفدار جبر نه تفویض، نه معتقد به اصالت فرد، نه اصالت جامعه.

★ پیامها ★

1- اولیای خدا، بر اعمال ما نظارت دارند.
آری، بعضی انسان ها دارای چنان ظرفیتی هستند که می توانند ناظر تمام اعمال و آگاه به انگیزه های انسان ها در طول تاریخ باشند.

2- در قیامت، سلسله مراتب است. تشکیلات و سازماندهی محکمۀ قیامت بگونه ای است که ابتدا ائمّه بر کار مردم گواهی می دهند، سپس پیامبر برامامان گواه است.

3- آزمایش، یک سنّت قطعی الهی است و خداوند گاهی با تغییر فرمان، مردم را امتحان می کند.

4- پیروی از دستورات دین، مایه رشد و کمال و نافرمانی از آن، نوعی حرکت ارتجاعی است.

منبع: تفسیر نور، ج 1، ص219

تفسير نمونه، ج‏1، ص482

★سوره بقره، آیه 143★

و ما أَرْسَلْنا فِی قَرْیةٍ مِنْ نَبِی إِلَّا أَخَذْنا أَهْلَها بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یضَّرَّعُونَ * ثُمَّ بَدَّلْنا مَکانَ السَّیئَةِ الْحَسَنَةَ حَتَّی عَفَوْا وَ قالُوا قَدْ مَسَّ آباءَنَا الضَّرَّاءُ وَ السَّرَّاءُ فَأَخَذْناهُمْ بَغْتَةً وَ هُمْ لا یشْعُرُونَ 

و هیچ پیامبری را در هیچ آبادی نفرستادیم، مگر آنکه مردم آنجا را گرفتار سختی ها و بلاها ساختیم، تا شاید به زاری(و توبه) درآیند. سپس به جای ناخوشی، خوشی قرار دادیم تا آنکه فزونی یافته و انبوه شدند و گفتند: به پدران ما نیز(به طور طبیعی) رنجها و خوشی ها رسیده بود(و این حوادث تلخ و شیرین، نشانۀ قهر یا لطف خدا نیست). پس آنان را ناگهانی(با قهر خود) گرفتیم، در حالی که درک نمی کردند.

★نکته ها ★

 «بأساء»، به حوادث و ضربه های جسمی مثل بیماری ومرگ و «ضراء»، به ضربه ها و زیان های مالی گفته می شود. «عفوا»، به معنای کثرت مال و فرزندان، یا ترک کردن و اعراض کردن است. لطف خدا درباره آنان به حدّ وفور رسید، ولی آنان به هوش نیامدند و عبرت نگرفتند. نظیر این آیه در سورۀ انعام آیه 44 آمده است: چون تذکرات ما را فراموش کردند، درهای نعمت ها را به رویشان گشودیم و پس از کامیابی ها، ناگهان گرفتار قهر خویش کردیم. مثل بیماری که پزشک از بهبود او مأیوس شده و می گوید: هر چه میل دارد به او بدهید، کارش تمام است.

 ممکن است برای آیه معنای دیگری نیز باشد از جمله: بعد از رفع بلا، نسل بعد می گفتند: حوادث تلخ مخصوص پدران ما بوده و ما در امان هستیم. غافل از آنکه سنّت خداوند بر مبتلا ساختن همۀ نسل هاست و این گونه غفلت ها، زمینه ساز قهر الهی است.

پیامها 

1- تلخی ها و ناملایمات، به عنوان یک سنّت الهی برای همۀ اقوام وجود دارد.

2- سختی ها و مشکلات، عامل سازندگی، غفلت زدایی و توجّه به خداوند است.

3- ناگواری ها همیشه قهر الهی نیست، گاهی لطفی است که به شکل بلا جلوه می کند. (همان گونه که گداختن آهن در کوره آتش، سبب نرم شدن و شکل پذیری آن است، حوادث و شداید نیز انسان ها را نرم و به حالت تضرّع و نیازخواهی وامی دارد.)

4- گاهی رفاه، بینش و تحلیل های نادرست، عامل نسیان و طغیان می شود.

5- هر نوع خوشی و رفاهی نشانۀ لطف نیست، گاهی زمینه ساز قهر الهی است.

6- بیشتر مردود شدگان در آزمایش های الهی، مرفّهانند نه محرومان.

7- قهر الهی، خبر نمی کند و ناگهان می رسد.

8- غوطه ور شدن در دنیا و غفلت از یاد خدا، انسان را به عذابی ناگهانی و غافلگیرانه دچار می کند.

منبع: تفسیر نور، ج 3، ص120

تفسير نمونه، ج‏6، ص 261

★سوره اعراف، آیه 94-95★

 نرمش و پیوند دوستى با دشمن خدا ممنوع 

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّکمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَ قَدْ کفَرُوا بِما جاءَکمْ مِنَ الْحَقِّ 

ای کسانی که ایمان آورده اید! دشمن من و دشمن خود را دوست نگیرید. شما با آنان طرح دوستی می افکنید، در حالی که آنان نسبت به حقّی که برای شما آمده است، کفر ورزیده اند.

پیامها 

1- جامعه ایمانی حق ندارد با دشمنان خدا، رابطه دوستانه و صمیمانه داشته باشد.

2- ایمان به خداوند با برقراری پیوند دوستی با دشمن خدا سازگار نیست.

3- دشمن خدا در حقیقت دشمن مؤمنان نیز هست.

4- گرچه کفّار دشمن ما هستند، ولی دلیل اصلی متارکۀ ما با آنان، دشمنی آنها با خداست.

5- القای مودّت و ابراز دوستی با دشمنان، جرأت آنان را در برابر مؤمنان بیشتر می کند.

6- اوامر و نواهی خود را به طور مستدل بیان کنید.

7- در سیاست خارجی، برقراری رابطه و قطع روابط باید بر اساس ملاک های دینی باشد.

8- دین از سیاست جدا نیست.

9- کفّار تنها در عقیده مخالف شما نیستند، بلکه کمر به حذف شما بسته اند.

10- دشمنی کفّار با شما به خاطر ایمان شما به خداست.

11- اسلام خواهان عزّت مسلمانان است.

12- یک دل، دو دوستی بر نمی دارد.

13- چه بسیارند افرادی که در آغاز رزمنده بودند، ولی در اثر رابطه با دشمنان، بد عاقبت شدند.

14- فکر تأمین منافع از طریق روابط سرّی با دشمنان دین، بیراهه رفتن و حرکتی بی فرجام است.

منبع: تفسیر نور، ج 9، ص570

سوره ممتحنه، آیه 1

 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسی رَبُّکمْ أَنْ یکفِّرَ عَنْکمْ سَیئاتِکمْ

ای کسانی که ایمان آوردید! به درگاه خدا توبه کنید، توبه ای خالصانه. امید است که پروردگارتان بدی های شما را بپوشاند.

پیامها 

1- زمانی مزه الطاف الهی را می چشید که صحنه های تلخ را نزد خود مجسّم کنید.

2- مسلمانان باید مراقب تمام مرزهای کشور خود باشند.

3- حالت های روحی در جسم اثر می گذارد. (ترسیدن سبب می شود که چشم و دل کار عادّی خود را از دست بدهند، خیره شدن چشم و تند شدن ضربان قلب نمونه آن است.)

4- بعضی مؤمنان، به هنگام بروز پیش آمدهای سخت به قدرت خداوند سوءظن می برند.

5- مؤمن در معرض ابتلا و آزمایش است.

6- جنگ، ترس، وحشت و شرایط سخت، وسیله آزمایش اند.

7- در سختی ها، انسان ها شناخته و صف ها جدا می شوند.(در میدان های جنگ، از حضور روشنفکرنماها و منافقان خبری نبود.)

8- استواری انسان، در گرو استواری روحیه اوست. (اگر روح ضربه دید انسان متزلزل می شود.)

منبع: تفسیر نور، ج 7، ص336

★سوره احزاب، آيه 11★

 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسی رَبُّکمْ أَنْ یکفِّرَ عَنْکمْ سَیئاتِکمْ

ای کسانی که ایمان آوردید! به درگاه خدا توبه کنید، توبه ای خالصانه. امید است که پروردگارتان بدی های شما را بپوشاند

نکته ها 

 «نصوح» از «نصح» به معنای خلوص و صدق است و گاهی به معنای محکمی نیز آمده است. در تفاسیر برای توبه نصوح مواردی آمده است، از قبیل: پشیمانی، استغفار، ترک گناه و تصمیم بر ترک در آینده، ترس از پذیرفته نشدن، گناه را در برابر خود دیدن و شرمنده شدن، گریه، کم سخن گفتن و کم خوردن و کم خوابیدن، پرداخت حقوق مردم و…

 در این آیه، سخن از درمان است که اگر نتوانستید خود را حفظ کنید و گرفتار گناه شدید، راه توبه باز است و نباید امید شما به یأس تبدیل شود.

پیامها 

1- توبه باید به درگاه خدا باشد، نه افشای گناه نزد بندگان.

2- یکی از تکالیف مؤمن، توبه از گناه است.

3- توبه باید خالصانه و صادقانه باشد نه لقلقه زبان.

4- توبه، زمان و مکان خاصّی ندارد.

5- برای تشویق به توبه، باید مردم را به رحمت الهی امیدوار کرد.

6- نتیجه توبه دو چیز است: محو گذشته و تأمین آینده.

منبع: تفسیر نور، ج 10، ص132

تفسير نمونه، ج‏24، ص 285

★سوره تحریم، آيه 8★

 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلِیکمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیها مَلائِکةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یفْعَلُونَ ما یؤْمَرُونَ 

ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن مردمان (گنهکار) و سنگ ها هستند، حفظ کنید. آتشی که بر آن فرشتگانی درشت خو و سخت گیر نگهبانند و خدا را در آنچه فرمانشان دهد، نافرمانی نکنند و آنچه را فرمان یابند انجام دهند.

نکته ها 

 فرمود: «ذلِک لِمَنْ خافَ مَقامِی وَ خافَ وَعِیدِ» بهشت مخصوص کسانی است که از مقام من پروا داشته و از وعده های عذاب من بترسند.

در روایات می خوانیم که شیوه حفظ بستگان از آتش دوزخ، امر به معروف و نهی از منکرآنان است که اگر قبول کردند، آنان را از آتش حفظ کرده ای و اگر نپذیرفتند، تو به وظیفه ات عمل کرده ای.

در روایتی می خوانیم : رحمت خدا بر کسی که به خانواده اش هشدار دهد که مراقب نماز و روزه و زکات و فقرا و ایتام و همسایگانتان باشید.

مسئولیت انسان در برابر خانواده :

- اهل خود را به نماز فرمان ده و بر آن پایداری کن.
-نزدیک ترین بستگانت را هشدار ده.
-فرزندم! نماز به پا دار و امر به معروف کن.
-زیانکاران واقعی کسانی هستند که خود و خانواده شان در قیامت باخته اند.
-مردان خدا در مورد خانواده دغدغه دارند و بی تفاوت نیستند.
-پیامبر، همواره خانواده اش را به نماز سفارش می کرد.
-امام علی علیه السلام می فرماید: به خود و خانواده تان خیر بیاموزید و آنان را ادب کنید.
-پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: همه شما نسبت به زیر دست خود مسئول هستید. مرد، مسئول خانواده اش، زن مسئول شوهر و فرزندش است.
-پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: همین که فرزندتان به هفت سالگی رسید، آنان را به نماز فرمان دهید و همین که نه ساله شدند، سخت گیری تا مرز تنبیه بدنی مانعی ندارد و بستر و رختخواب آنان را در ده سالگی جدا کنید.

★پیامها★ 

1- ایمان داشتن کافی نیست، حفظ آن از خطرات و آسیب ها مهم است. پس باید مراقبت کرد.
2- اولین گام در اصلاحات، اصلاح خود و بستگان و سپس اصلاح جامعه است.
3- ایمان به معاد و دوزخ، نقش مهمی در ایجاد تقوا و اصلاح خود و دیگران دارد.
4- تربیت دینی فرزندان، بر عهده مدیر خانواده است.
6- اولی ترین فرد به حفظ انسان، خود انسان است.
7- خودسازی شرط موفقیت در ساختن خانواده و جامعه است.

منبع: تفسیر نور، ج 10، ص127

تفسير نمونه، ج‏24، ص 285

★سوره تحریم، آيه 6★

 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ یؤْتِکمْ کفْلَینِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ یجْعَلْ لَکمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ وَ یغْفِرْ لَکمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ 

ای کسانی که ایمان آورده اید! از خداوند پروا کنید و به پیامبرش ایمان آورید تا از رحمت خود، دو بهره به شما عطا کند و برای شما نوری قرار دهد که به وسیله آن(در دنیا و آخرت) راه را طی کنید، و گناهان شما را ببخشد و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.

نکته ها 

ممکن است مقصود از «کفْلَینِ مِنْ رَحْمَتِهِ»، یکی نور باطنی و یکی دیگر مغفرت الهی باشد که در ادامه آیه آمده است.

پیامها 

1- لازمه ایمان به خدا، تقوا و پرهیزکاری است.

2- همواره باید ایمان خود را عمیق تر کنیم.

3- هر یک از ایمان وتقوا سهمی از رحمت است.

4- مؤمن متّقی، هرگز در بن بست قرار نمی گیرد.

5- مؤمن، معصوم از گناه نیست، ولی متّقی است و با سپر تقوا به میدان می آید.

6- در دریافت الطاف الهی، سنّ و نژاد و قبیله و ادعا ملاک نیست، ایمان و تقوا ملاک است.

منبع: تفسير مجمع البيان

تفسیر نور، ج 9، ص492

تفسير نمونه، ج‏23، ص392

★سوره حدید، آیه 28★