رُوِيَ عَنِ الصَّادق عليه السّلام قال

فِي قَوْلِ اللَّهِ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا.[1] قَالَ: يُسْأَلُ السَّمْعُ عَمَّا يَسْمَعُ وَ الْبَصَرُ عَمَّا يَطْرِفُ وَ الْفُؤَادُ عَمَّا عَقَدَ عَلَيْهِ.[2]

ترجمه حدیث: خداوند در قرآن مي‏فرمايد: «همانا گوش و چشم و قلب، از همه آنها سؤال خواهد شد». حضرت امام صادق(عليه‏السّلام) ذيل اين آيه شريفه فرمودند: سؤال مي‏شود گوش چه چيزهايي را شنيده است و چشم چه چيزهايي را ديده است و قلب (دل) به چه چيزهايي گره خورده است؟ (دل‏بسته چه چيزهايي شده است؟)

شرح حدیث

خداوند در قرآن مي‏فرمايد سمع و بصر و فؤاد در قیامت مورد پرسش قرار می‏گیرند؛ يعني از شنوايي و بينايي و قلب سؤال خواهد شد. حضرت امام صادق(علیه‏السلام) در بیان مقصود آیه فرمودند: «يُسْأَلُ السَّمْعُ عَمَّا يَسْمَعُ»؛ از نظر شنوايي از او سؤال مي‏كنند که تو به چه چيزي گوش فرا دادي؟ آیا اين نيرو را در شنيدن صوتي كه حرام است مصرف كردي؟ توجه داشته باشید که صوت حرام فقط موسیقی حرام نیست بلکه انواعی دارد؛ مثلاً شنيدن غيبت حرام است، شنيدن تهمت حرام است و… لذا از هر صوت و آهنگي كه حرام بود ‌سؤال مي­كنند. اين‏ها مال سمع (شنوایی) است.
«وَ الْبَصَرُ عَمَّا يَطْرِفُ»؛ سؤال می‏کنند که نيروی بينايي‏ات را كجا مصرف كردي؟ آیا در نگاه ‌ حرام خرج کردی؟ آیا در اين راه مصرف كردي؟! «وَ الْفُؤَادُ عَمَّا عَقَدَ عَلَيْه»؛ از دلت هم سؤال مي‏كنند! بگو ببينم با چه کسی گره خوردي؟ به چه اشخاصی دل بستي؟ به چه چیزهایی دل بستي؟ آیا به مال و جاه و مقام دل بستي؟ به خدا دل بستی یا به این‏ها دل بستی؟ بدان که از همه اينها از تو سؤال مي‏كنند؛ از شنوایی‏ات، از بینایی‏ات و از امور درونی‏ات. همه اینها را سؤال می‏کنند.
یک نکته در اینجا هست و آن اینکه معلوم مي‏شود در بين قوا و اعضاي انسان، اين نيروها است كه سرآمد سؤالات روز قيامت است. در آيه حرفی از پا و دست و شکم و…. نیست! ما اعضا و قوای زیادی داريم، امّا از میان همه آن‏ها، در این آیه سه نیرو مطرح شده است: شنوایی، بینایی و دل. لذا معلوم مي‏شود سرآمد مسائلي كه در قيامت نسبت به اعضاء و قواي انسان از او پرسش مي‏كنند، همین سه تا است. به چه صوت و آهنگی گوش كردي؟ در چه راهي گوش را مصرف كردي؟ از چشمت چه‏طور استفاده کردی؟ نگاه‏هايي كه كردي، به حرام باز كردي يا به حلال؟
بعد هم مي‏آيند سراغ دلت! «گوش» و «چشم» بیرونی بود، امّا «دل» نیروی درونی است. از درون هم سؤال مي‏كنند که دل به چه کسی بستي؟ اين دلت به چه كسي گره خورد؟ به چه چیزی گره خورد؟ اين را از تو سؤال مي‏كنند. در آيه ديگر می‏فرماید: «إِلاَّ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَليمٍ» [3]
روز قیامت، تنها کسی در امان است که قلب سلیم آورده باشد. قلبِ سلامت آن قلبي است كه به غير خدا دل نبندد

? منابع
۱ - سوره إسراء، آیه ۳۶
۲ - بحارالانوار، جلد ۷ صفحه ۲۶۷
۳ - سوره شعراء، آیه ۸۹