1- برخورداری از سلامت عقل(نقش عقل در رساندن آدمى به حيات طيبه)

حسن بن جهم مى گويد: از امام رضا (ع) شنيدم كه فرمود:
دوست هر انسان عقل اوست و دشمن جهل و نادانى او
(صديق) به معناى دوستى است كه هرگز در روابط خود خيانت نمى كند. از ديدگاه امام رضا(ع ) عقل سليم دوستى است كه در راهنمايى انسانها صادقانه عمل مى نمايد و آن چراغى فراراه آدمى به سوى خير و سعادت است .
(جهل) در لغت متداول (در عرف مردم) به معناى نادانى است و در كار مقابل علم و دانش ، قرارداد ولى اين كلمه در روايات به معناى ((عدم شعور)) و ((عدم تعقل )) به كار رفته و در مقابل ((عقل)) آمده است .
عاقل كسى است كه هر چيزى را به جاى خودش قرار دهد، به عكس جاهل كه هر چيزى را در غير جاى خود وضع مى كند. امام هشتم(ع) فرمود:عقل هيچ مسلمانى به كمال نمى رسد مگر آنكه ده صفت در او يافت شود:
1-مردم از وى هميشه آرزوى خير داشته باشند.
2-از شرش در امان باشند.
3- خير ديگران در نظرش زياد جلوه كند.
4- خير خودش را اندك شمارد.
5- اگر از وى هر حاجتى بخواهند، خسته نشود.
6-در طول عمرش ، از طلب علم ملول و دلتنگ نشود.
7- نيازمندى در رابطه با خدا، از ثروت در نزد او محبوبتر باشد.
8- خوارى در رابطه با خدا، از عزت به دست آوردن در نزد دشمنان خدا، نزد او گرامى تر باشد.
9- گمنامى نزد او لذت بخش تر از شهوت باشد.
سپس فرمود: امام صفت دهم و چه دهمى .
سؤ ال شد: آن چيست ؟
فرمود:
10- كسى را نبيند جز آنكه او را از خودش بهتر و باتقواتر بينگارد (با هر كس برخورد كرد، فرض كند آن كس بهتر و پرهيزكارتر از اوست ) زيرا در اين مورد مردم دو دسته اند:
دسته اى بهتر و باتقواتر از او،
دسته اى در مرتبه پايين تر،
هرگاه او ملاقات كند كسى را كه از وى در مرتبه پايين ترى است ، با خود انديشد كه شايد اين شخص در باطن از او بالاتر است و خود را كمتر از او ارزيابى كند (به خود گويد: خير اين شخص آشكار نيست و آن از برايش بهتر است و خير من ظاهر است و اين برايم شر است )، و اگر كسى كه بهتر از اوست (بالاتر از خود) را مشاهده كرد، در برابرش تواضع كند تا به او ملحق شود (خود را به آن مرتبه برساند.)
هرگاه شخص به اين درجه از كمال رسيد، مقامى ارجمند يافته و خيرش ‍ همه جا را فرا خواهد گرفت و نام نيكش همه جا ياد مى شود، و برتر از اهل زمان خويش مى گردد (بر مردم حكومت خواهد نمود.)

2- داشتن روح تعبد و بندگى خداوند

انسان براى رسيدن به كمال لايق خود، چاره اى جز اين ندارد كه تسليم قانون الهى باشد. اين قانون مجموعه كاملى است كه با برنامه هاى حياتبخش خود، تمام زواياى زندگى انسان را روشن مى نمايد، زيرا قانونگذار آن ، هر چه بر اساس مصلحت مردم است ، همچون طبيب معالج ، راههاى صلاح و فساد، خير وشر را تعيين فرموده است.
آيين الهى هرگز تغيير نمى كند، و زايل نمى شود و پيوسته تا دنيا باقى است ، در جهان پايدار است . بنده واقعى خدا و ديندار حقيقى كسى است كه از تمام اوامر الهى بى چون و چرا اطاعت نمايد، آنها را صميمانه به كار ببندد و از نواهيش بى قيد و شرط اجتناب كند و تمام سعيش اين باشد كه در اين آزمون فايق¬شود،زيرااوتنهاضامن سعادت و نيكبختى را چيزى جز بندگى حق نمى داند.
متأسفانه در بين برخى از كسانى كه به غرور علمى دچارند و مى خواهند تمام امور را با معيارهاى ناقص عقلى خود بجويند، اين رويه حاكم است كه هرگاه به حكمت و فلسفه بعضى از امور معنوى پى نبرند، از قبول آن سر باز مى زنند و به پيروى از مقررات الهى تن در نمى دهند. با آنكه اسلام احترام شايسته اى نسبت به عقل قائل شده ، تا جايى كه آنرا يكى از مبانى دينى و از ادله اربعه به شمار آورده و به مسلمانان چنين حقى را داده است كه درباره فلسفه احكام به نقد و بررسى بپردازند، ولى با اين وصف درك بسيارى از حقايق الهى از قلمرو عقل كاملا خارج است و آدمى تنها به اندازه اطلاعات و به ميزان معلومات ناقص خود در هر عصر و زمانى مى تواند فلسفه و اسرار احكام الهى را دريابد، ولى به همه آنها دست نخواهد يافت زيرا علم آدمى محدود و عمق و وسعت دستورات الهى نامحدود است.
امام رضا(ع) فرمود:((همانا خداوند مردم را به اطاعت و فرمانبردارى خود آزمايش مى كند، خواه ماده آزمايش براى آنان قابل تعقل باشد، خواه نباشد و هدف آزمايش ‍ اين است كه حجت خداوند بر مردم الزام آور باشد و جاى شبهه در اطاعت و عدم اطاعت او باقى نماند. بر اين اساس بدان كه سرآمد تمام شرايط اطاعت و فرمانبردارى از خداوند اين است كه ما تسليم بدون قيد و شرط خدا باشيم ، چه در امورى كه عقل،آنها را درك مى كند و چه امورى كه عقل ما به عمق آنها راه ندارد و حقيقت آنرا درك نمى نمايد.))

3)داشتن اسوه و الگوى تمام عيار هدايت (قبول ولايت )

هر مسلمان براى رسيدن به حيات طيبه ، نيازمند به الگو و رهبر است . در زمان رسول اكرم (ص) الگو و پيشواى مسلمانان ، خود حضرت بوده است و پس از ايشان اين منصب به اهل بيت ، و پس از اهل بيت به مرجع و رهبر دينى آگاه و شجاع رسيده است
محمدبن فضيل گويد:ازامام رضا(ع) معناى آيه ((قل بفضل الله وبرحمته فليفرحوا هو خير ممايجمعون )) راپرسيدم:
حضرت فرمود: به ولايت محمد و آل محمد بايد شادمان باشند كه آن بهتر است از دنيايى كه آنها جمع مىكنند.
در اين روايت امام هشتم (ع)، فضل الهى را وجود بزرگوار پيامبر و نعمت نبوت و رحمت پروردگارى را جانشينان بزرگوار آن حضرت ونعمت ولايت معرفى فرموده است چه در حقيقت پيامبر (ص) سرآغاز اسلام و ديگر پيشوايان سبب بقا و ادامه حيات آن شده اند و داشتن اين دو سرمايه (سرمايه نبوت و سرمايه ولايت ) فوق همه سرمايه هاست زيرا هيچ سرمايه اى با اين دو قابل مقايسه نيست .
امام رضا (ع) در تفسير آيه ((ومن اضل ممن اتبع هويه بغير هدى من الله ))كه خداوند فرموده است:
آيا گمراه تر از آن كس كه پيروى هواى نفس خويش كرده و هيچ هدايت الهى را نپذيرفته ، كسى پيدا مى شود؟!
مى فرمايد: منظور آيه قرآن كسى است كه رأى شخصى خود را ملاك بندگى ديانت قرار مى دهد، بدون اينكه از رهبرى امام بر حق رهياب شده باشد.