تا به حال از این منظر به فعالیت در جهان سایبری دقت کرده‌اید که به عنوان یک کاربر، گاهی در مقام نشردهنده و حتی تولید‌کننده محتوا قرار می‌گیرید و این امر می‌تواند برای شما تبعات حقوقی و قانونی به دنبال داشته باشد؟!
نزدیک40 میلیون کاربر ایرانی از رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی بهره می‌گیرند و فعالیت‌های متنوعی در این فضا دارند، از ارتباطات و کسب اطلاعات گرفته تا خرید و فروش و آموزش. بنابراین آشنایی با حقوق و قوانین مرتبط با فضای مجازی امری بسیار ضروری به نظر می‌رسد و بی‌اطلاعی و ناآگاهی در این زمینه می‌تواند تبعات متعددی داشته باشد.

از سال 1388 کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه در پی تصویب قانون جرایم رایانه‌ای در مجلس شورای اسلامی و تائید آن توسط شورای نگهبان، بنیانگذاری شد و زیر نظر دادستان کل کشور، فهرستی از مصادیق مجرمانه را تدوین کرده است، اما کمتر کاربری را می‌شناسیم که از وجود این فهرست مطلع باشد یا مطالعه آن در حوصله‌اش بگنجد.

فضای مجازی قابل کنترل است

دکتر امید جهانشاهی، استاد ارتباطات آشنایی با حقوق و قوانین فضای مجازی را زیر مجموعه و شاخه‌ای از سواد رسانه‌ای می‌داند و به جام‌جم توضیح می‌دهد: با ظهور اینترنت و پیدایش رسانه‌های اجتماعی و انواع نرم‌افزارهای دیجیتال، در تمام دنیا نهادهایی به‌وجود آمده‌اند که ماموریتشان آموزش سواد رسانه‌ای یا سواد دیجیتال است. به عنوان نمونه در اتحادیه اروپا بخش ویژه‌ای به این امر اختصاص پیدا کرده و بسیاری از کشورها این آموزش را از بروز و ظهور اینترنت، مد نظر قرار داده‌اند.

این دانش‌آموخته رشته ارتباطات، نگاه منفعلانه و گاه منفی به فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی را نقد می‌کند و می‌گوید: به جای نفی این امکان باید دانش و سواد دیجیتال کاربران ارتقا پیدا کند و مردم بدانند این فضا چه ویژگی‌ها و شرایطی دارد و چگونه باید در آن عمل کرد.

جهانشاهی در این زمینه به اقداماتی که در سازمان صدا و سیما صورت گرفته اشاره می‌کند و شکل‌گیری شورای عالی فضای مجازی را که از مهم‌ترین متولیان آموزش سواد دیجیتال و اطلاع‌رسانی درباره فضای مجازی به مخاطبان است یک اتفاق ارزشمند توصیف می‌کند.

این استاد ارتباطات به کسب و کار اینترنتی و سایت‌ها و کانال‌های مرتبط با بهداشت و سلامت و آموزش در فضای مجازی اشاره و تصریح می‌کند: بسیاری از کلاهبرداری‌ها و تخلف‌ها به این دلیل صورت می‌گیرد که به نظر می‌رسد همه چیز در فضای مجازی کاملا رها شده است، در حالی که هر فعالیتی در این فضا قابل کنترل و ردیابی بوده و هر اقدامی می‌تواند یک سند قانونی محسوب شود.

او می‌افزاید: اگر کاربران سواد دیجیتال را بیاموزند و درباره این فضا اطلاعات درست داشته باشند، میزان آسیب و تخلف در این فضا کاهش قابل توجهی پیدا خواهد کرد.

بر اساس اظهارات جهانشاهی، شورای عالی فضای مجازی اصلی‌ترین متولی آموزش سواد دیجیتال و تشریح قواعد و قوانین فضای مجازی برای کاربران است و در کنار آن همه نهادهای فرهنگی از جمله وزارت ارشاد و آموزش و پرورش باید وارد عمل شوند.

او تاکید می‌کند: در شرایطی که با انفجار جمعیت کاربران فضای دیجیتال در همه دنیا مواجه هستیم باید اقدامات لازم برای تجهیز کاربران با دقت و سرعت انجام شود و البته می‌توان از تجربیات دیگر کشورها نیز در این باره استفاده کرد.

قانونگذاری و به‌روزسازی

دکتر علیرضا چابکرو، آشنایی با مسائل حقوقی و قانونی فضای مجازی را به قدری مهم و ضروری می‌داند که بر ایجاد یک رشته دانشگاهی در این زمینه و به روز شدن مستمر قوانین این حوزه، تاکید می‌کند.

این مدرس ارتباطات توضیح می‌دهد: تخصصی که در حال حاضر به نام حقوق رسانه وجود دارد، به رسانه‌های سنتی و قدیمی اختصاص دارد و عمدتا به حقوق میان رسانه‌ای می‌پردازد در حالی که امروز با وجود رسانه‌های مجازی، رابطه افراد بر مبنای رسانه تعریف می‌شود.

او در تشریح این نکته می‌گوید: امروز انواع ارتباطات میان فردی را در رسانه‌های اجتماعی داریم که از خرید و فروش تا مناسبات حرفه‌ای و شغلی را شامل می‌شود. بنابراین جنس قوانینی که برای این فضا تدوین می‌شود با جنس قوانینی که تا امروز در حقوق رسانه‌ داشته‌ایم، کاملا متفاوت است.

چابکرو، فضای رسانه‌های اجتماعی را جزئی از زندگی و نمود هویت واقعی کاربران توصیف می‌کند و تاکید دارد: کاربران در فضای مجازی در زمینه‌های متنوعی فعالیت می‌کنند؛ زمینه‌هایی چون اقتصاد، فرهنگ، سیاست، بازی، آموزش و ارتباطات فردی و اجتماعی. همان طور که در دنیای واقعی نیازمند قانون هستیم برای این فضا هم قوانینی وجود دارد که البته نیاز به بازنگری و به روز شدن دارد.

این مدرس ارتباطات، امیدوار است سیستم‌های تربیتی و آموزشی، نوعی خودایمنی را در جامعه ایجاد کنند تا افراد در این فضا درست عمل کنند و توضیح می‌دهد: رسانه‌های سنتی باید تبیین و تعریف درستی از رسانه‌های نوین داشته باشند و توجه مردم را به تبعات حقوقی فعالیت در این فضا جلب کنند. همزمان نظام آموزشی نیز موظف به ارائه دانش درست مواجهه با فضای مجازی به مخاطبان است.

آذر مهاجر (روزنامه جام جم)